تولید ناخالص ملی یا GNP چیست؟
شاخصهای اقتصادی، متر و معیاری برای سنجش سلامت اقتصاد یک کشور هستند. ممکن است شهروندان روزانه در اخبارِ رسانههای رسمی با نامهای مختلف شاخصهای اقتصادی مواجه شوند
ولی به درستی از معنای آن مطلع نباشند. مثلا سالها است که شاخص تورم به گوش شهروندان ایرانی آشنا است. ولی رشد اقتصادی، شاخص GDP، شاخص فلاکت، تولید ناخالص ملی یا GNP و … چطور؟
در سلسله مقالات اقتصادی ارژن مگ، قصد داریم شما را با اصطلاحات و مفاهیم مهم اقتصادی آشنا کنیم. به این ترتیب میتوانید اخبار و گزارشهای رسانهها را با دقت بیشتری بررسی کنید و دیدگاه روشنی نسبت به وضعیت اقتصادی جامعه داشته باشید. چرا که این دیدگاه واضح و تحلیل دقیق، میتواند به تصمیمگیری صحیح در حوزه سرمایهگذاری منجر شود. در این مقاله، به بررسی مفهوم تولید ناخالص ملی میپردازیم.
تعریف تولید ناخالص ملی
اگر بخواهیم تعریف روشنی از تولید ناخالص کشوری ارائه دهیم باید بگوییم ارزش ریالی تمام تولیدات و خدماتی ایجاد شده در بازه زمانی مشخص ( معمولا یک ساله) توسط یک ملت در سراسر جهان را تولید ناخالص ملی مینامند.
تولید ناخالص ملی که به صورت مخفف GNP (Gross National Product) نیز شناخته میشود؛ شاخص خوبی برای سنجش رشد اقتصادی و فعالیت واحدهای صنعتی و صنفی یک کشور و یک ملت است.
اما برای درک بهتر این شاخص اقتصادی، توضیح معنای بعضی کلمات در تعریف تولید ناخالص ملی ضروری است.
تولید
هر عملی در اقتصاد که موجب ایجاد ارزش افزوده روی کالایی شود، تولید نام دارد. به عبارت دیگر تبدیل ماده خام به ماده مطلوب در فرایند صنعتی، تولید نامیده میشود.
در تعریف شاخص تولید ناخالص ملی، از عبارت کالای تولید شده استفاده میشود. برای درک بهتر، مثال کوچکی میزنیم:
ماشینِ سواری از اجزای مختلفی تشکیل شده است. از موتور و بدنه و سیستم برق و لاستیک گرفته تا روکشهای چرمی و چوبی و زه و …
در شاخص تولید ناخالص ملی اما فقط و فقط قیمت تمام شده ماشین در نظر گرفته میشود. اجزای تشکیل دهنده ماشین به صورت جداگانه در تعیین شاخص تولید ناخالص ملی جایی ندارند.
البته اگر این اجزا به عنوان لوازم یدکی در بازار موجود شوند، جایگاه جداگانهای در محاسبه این شاخص خواهند داشت.
ناخالص
در اسم این شاخص از کلمه ناخالص استفاده شده است. به این معنی که شاخص مذکور بدون در نظر گرفتن استهلاک محاسبه میشود. استهلاکی که ممکن است مربوط به ماشین آلات، حوادث غیر قابل پیشبینی و … باشد.
ملی
این شاخص درآمد و تولیدات همه ملت ایران را شامل میشود. مثلا اگر کارآفرین ایرانی فعالیت اقتصادی در ترکیه داشته باشد و پول آن را به ایران منتقل کند، بخشی از تولید ناخالص ملی ایران در نظر گرفته خواهد شد.
تفاوت تولید ناخالص ملی و تولید ناخالص داخلی
معمولا شاخص تولید ناخالص ملی (GNP) و شاخص تولید ناخالص داخلی (GDP) عددی نزدیک به هم است. تولید ناخالص داخلی تعریفی مشابه تولید ناخالص ملی دارد با این تفاوت که فقط و فقط کالاها و خدمات داخل کشور در آن محاسبه میشود. معمولا برای توضیح وضع اقتصادی یک کشور از شاخص تولید ناخالص داخلی استفاده میشود.
نقش تورم در تولید ناخالص ملی
تولید ناخالص ملی را میتوان به دو شیوه محاسبه کرد: اسمی و واقعی.
برای به دست آوردن تولید ناخالص ملی واقعی، یک سال که اقتصاد کشور به لحاظ تورم، بیکاری و رشد وضعیت قابل قبولی دارد، به عنوان سال پایه انتخاب میشود.
تولید ناخالص ملی واقعی را با کسر تورم مشخص میکنند. چون ممکن است این شاخص در یک سال رشد ۲۰ درصدی را نشان دهد اما این رشد به دلیل تورم باشد. عدد به دست آمده با کسر تورم و به نسبت سال پایه، تولید ناخالص ملی واقعی است.
روشهای محاسبه تولید ناخالص ملی
محاسبه این شاخص اقتصادی به سه روش انجام میگیرد. روش اول، روش مخارج یا هزینهای است:
GNP = C + I + G + EX – IM
در این فرمول، C مخارج و هزینههای هر خانوار شامل مصرف کالاهای با دوام، مصرف کالاهای بیدوام و مخارج خدمات است. I مخارج بخش سرمایهگذاری است که شامل نصب و تجهیز و بهروزرسانی لوازم تولید، ساخت و تعمیرات محل و … میشود. G مخارج دولتی است و EX – IM مخارج خارجی.
روش بعدی جمع درآمد عوامل مختلف اقتصادی است (از جمله دستمزد، اجاره، بخش تولید و …):
GNP = سود+ اجاره+ بهره+دستمزد+حقوق و …
روش سوم نیز، محاسبه تولید ناخالص ملی بر اساس ارزش افزوده است.
ارزش افزوده به طور کلی یعنی افزایش ارزش پولی یک کالا به دلیل انجام تغییرات و بهینه سازی در آن.به عنوان مثال یک نجار تکه چوبی را پیدا کرده و آن را تبدیل به یک مجسمه میکند و به فروش میرساند. قیمت آن مجسمه برابر است با ارزش افزوده آن کالا.
محاسبه تولید ناخالص ملی بر اساس ارزش افزوده به روش زیر انجام میشود:
GNP = ارزش مواد اولیه و کالاهای نیمه ساخته – ارزش فروش کالا
تولید ناخالص داخلی نیز به دو صورت در آمارهای اقتصادی ارائه میشود: تولید ناخالص داخلی اسمی و واقعی.
ممکن است عدد تورم، شاخص تولید ناخالص داخلی را با خطا مواجه کند. تورم بالا، باعث کاهش ارزش پول ملی میشود و عدد کالاها و خدمات ایجاد شده در کشور را افزایش میدهد. در نتیجه شاخص تولید ناخالص داخلی با رشد مواجه میشود. در صورتی که برای به دست آوردن عددی دقیق و قابل اتکا، باید نرخ تورم را از عدد نهایی کم کرد. میزان به دست آمده تولید ناخالص ملی واقعی را نشان میدهد.
تولید ناخالص ملی ایران
تولید ناخالص کشور ایران در دهههای گذشته وابستگی بالایی به درآمد نفتی و فروش مواد اولیه طبیعی داشته است. به همین دلیل نوسانات بازار انرژی در دهههای گذشته، این شاخص را بسیار تغییر داده است.
از طرف دیگر، به دلیل تحریمهای یک دهه گذشته و کاهش فروش نفت یا دور زدن تحریمها، عددهای به دست آمده از درآمد نفتی کشور دقیق نیست و به طبع آن تولید ناخالص ملی و داخلی نیز مورد بحث است.
بنا بر آخرین آمار صندوق بینالمللی پول و بانک جهانی، تولید ناخالص ملی ایران در سال ۲۰۲۰، عددی بالاتر از ۶۰۰ میلیارد دلار را نشان میدهد. عددی که افزایش قیمتها در آن بیتاثیر نیست.
سال پایه جهانی برای محاسبه GNP در جهان سال ۲۰۱۰ و برای ایران سال ۱۳۹۰ در نظر گرفته میشود.
میانگین تولید ناخالص کشور ایران از سال ۱۹۶۰ تا به امروز، عدد ۱۵۹/۸۱۰ میلیارد دلار بوده است. البته به دلیل همه گیری ویروس کرونا و کاهش شدید درآمد صنایع گردشگری و صنایع وابسته به آن، GNP جهانی در سالهای گذشته کاهش یافته است.
در میان آمارهای جهانی منتشر شده از شاخصهای اقتصادی ایران، تفاوت فراوانی وجود دارد. صندوق بینالمللی پول تولید ناخالص کشور را عددی بالاتر از ۶۰۰ میلیارد دلار نشان میدهد و اقتصاد ایران را در مسیر صعود میداند. در حالی که برآورد بانک جهانی از GNP ایران، عددی پایینتر از ۲۰۰ میلیارد دلار است.
این تفاوت شاخص به دلیل نوسانات ارزی و چند نرخی بودن قیمت دلار است. آمار بانک جهانی که اعتبار خدشهناپذیری دارد، بر اساس نرخ ارز ۴۲۰۰ تومانی محاسبه شده و واقعی است.
این آمار نشان میدهد اقتصاد ایران در سالهای گذشته به دلیل افزایش تحریمها و مشکلات دیگر، بسیار کوچک شده است. تولید ناخالص ملی و داخلی ایران بر اساس آمار بانک جهانی، نصف امارات و یک چهارم ترکیه است.
GNP کشورهای توسعه یافته
ده اقتصاد برتر دنیا، در مجموع ۶۲ درصد GNP جهان را تولید میکنند. بر اساس آمارهای منتشر شده توسط بانک جهانی، بیشترین تولید ناخالص یک کشور مربوط به اقتصاد امریکا است (اعداد بر اساس تریلیون دلار):
تولید ناخالص ملی و سرانه درآمدی
دو شاخص تولید ناخالص داخلی، اگر با کسر تورم و به صورت واقعی محاسبه شوند، میزان رشد اقتصادی یک کشور و همچنین درآمد سرانه هر فرد را مشخص خواهند کرد. اگر عدد شاخص تولید ناخالص ملی واقعی را بر جمعیت کشور تقسیم کنیم، سهم هر فرد از اقتصاد به دست میآید. سهمی که میتواند بر اساس شاخصهای اقتصادی دیگر و ارزش پول ملی، قدرت خرید و توانایی مالی هر فرد را نشان دهد.
خلاصه
تولید ناخالص ملی یا GNP (Gross National Product) شاخصی است برای سنجش رشد اقتصادی و فعالیت واحدهای صنعتی و صنفی یک کشور و یک ملت. محاسبه شاخص تولید ناخالص یک کشور، به عوامل متعددی بستگی دارد. اما اگر عدد به دست آمده حقیقی و مبتنی بر واقعیات اقتصادی باشد، میتواند به عنوان یک معیار خوب برای سنجش رشد اقتصادی و سهم هر فرد از کیک اقتصاد در نظر گرفته شود. تولید ناخالص کشورایران در سالهای گذشته به دلیل وابستگی به فروش محصولات نفتی، نوسان بسیاری داشته و اقتصاد ایران نتوانسته است در ده سال گذشته، رشد قابل ملاحظهای را به ثبت برساند.
10 دقیقه
